КОМПЬЮТЕРДІҢ АДАМ ДЕНСАУЛЫҒЫНА ТИГІЗЕТІН КЕРІ ФАКТОРЛАРЫ

Компьютермен үнемі жұмыс істейтін көптеген адамдар жұмыс басталғаннан кейін қысқа уақыттан кейін бас ауруы, бет пен мойын бұлшықеттерінің ауырсынуы, омыртқаның ауыруы, көздің ауыруы, көздің жастығы, анық көрудің нашарлауы, қолдың қозғалысы кезінде ауырсыну жиі пайда болатынын атап өтеді. Ресейдің Еңбекті қорғау жөніндегі ғылыми-зерттеу институты ДК-нің операторларға әсері туралы биомедициналық зерттеулер жүргізді, бұл сезімталдықтың ауырсыну дәрежесі ДК-дегі жұмыс уақытына пропорционалды екендігін көрсетеді. Компьютердің адамға тигізетін кері әсері жан-жақты, сондықтан компьютерлік технологияның әсерін зерттеу көптеген факторлардың өзара байланысты әсерін ескере отырып, жан-жақты болуы керек. Тек кешенді тәсіл ғана компьютердің пайдаланушының денсаулығына әсерін сенімді бағалауға мүмкіндік береді.

1.1. Компьютерлік сәулелену ДК-нің барлық құрылғылары қосылған кезде оператордың жұмыс орнының аумағында құрылымы жағынан күрделі электромагниттік өріс пайда болады. Компьютер пайдаланушысы үшін электромагниттік өрістер нақты қауіп төндіреді. Көптеген ғылыми еңбектердің нәтижелері көрсеткендей, ДК мониторы мыналардың көзі болып табылады:

― электростатикалық өріс;

― төмен жиілікті және жоғары жиілікті диапазондардағы әлсіз электромагниттік сәулелену (2 Гц – 400 КГц);

― рентген сәулесі;

― ультракүлгін сәуле;

― инфрақызыл сәуле;

― көрінетін диапазондағы сәулелену.

Олардың адам ағзасына әсері жеткілікті түрде зерттелмеген, бірақ оның салдарсыз болмайтыны анық. Электромагниттік қауіпсіздік орталығы жүргізген ДК пайдаланушыларының функционалдық жағдайын зерттеу монитордың электромагниттік сәулеленуінің әсерінен адам ағзасында гормоналды күйдің айтарлықтай өзгерістері, ми биотоктарының спецификалық өзгерістері және метаболизмнің өзгеруі орын алатынын көрсетті. Төмен жиілікті электромагниттік өрістер басқа жағымсыз факторлармен әрекеттескенде қатерлі ісік пен лейкемияны бастауы мүмкін. Монитордың электростатикалық өрісі тартатын шаң кейде беттің дерматитін, астматикалық симптомдардың өршуін, шырышты қабықтардың тітіркенуін тудырады.

1.2. Компьютерлік көру синдромы Адамның көру қабілеті компьютер экранына мүлдем бейімделмеген, біз эволюция барысында дамыған түстер мен заттарды шағылысқан жарықта көруге дағдыланғанбыз. Экрандағы кескін өздігінен жарқырайды, контрасты айтарлықтай төмен, дискретті нүктелерден – пикселдерден тұрады. Көздің шаршауы экранның жыпылықтауын, жарқырауын, көру аймағындағы түстердің субоптималды комбинациясын тудырады. Отандық және шетелдік зерттеулер көрсеткендей, компьютер қолданушыларының 90% -дан астамы көздің жануына немесе ауырсынуына, қабақтың астындағы құм сезіміне, бұлыңғыр көрініске және т.б. шағымданады. Осы және басқа да тән дерттердің кешені жақында "Компьютерлік көру синдромы" деп аталды. Монитормен жұмыс істеудің әсері көп жағдайда пайдаланушының жасына, көру жағдайына, сондай-ақ дисплеймен жұмыс қарқындылығына және жұмыс орнын ұйымдастыруға байланысты. 5 мыңнан астам қолданушыны зерттеген итальяндық ғалымдардың мәліметтері бойынша келесі белгілер байқалды: көздің қызаруы – 48%, қышу – 41, ауырсыну – 9, көздің қараюы – 2,5, қосарланған – 0,2%. Бұл ретте объективті өзгерістер байқалды: көру өткірлігінің төмендеуі – 34%, бинокулярлық көру – 49%. Сонымен қатар, ұзақ мерзімді жұмыстың нәтижесінде бұрыннан бар миопияның пайда болу қаупі немесе прогрессивтілігі өте жоғары. Профилактикалық агент ретінде ДК-де жұмыс істеу үшін арнайы жасалған бұғауларды пайдалану мүлдем артық емес. Компьютерлік көзілдірік көзді монитордың жағымсыз әсерінен қорғайды. Олар қабылдаудың айқындылығын арттырады, түстердің көбеюін оңтайландырады, көру шаршауын азайтады, жайлылық пен өнімділікті арттырады.

1.3. Бұлшықеттер мен буындарға қатысты мәселелер компьютерде жұмыс істеп күн көретін адамдарда денсаулыққа қатысты шағымдардың ең көп саны бұлшықеттер мен буындардың ауруларына байланысты. Монитор экранына ұзақ уақыт бекітілген оператордың қозғалмайтын, кернеулі қалпы омыртқаның, мойынның, иық буындарының шаршауына және ауырсынуына әкеледі, сонымен қатар бұлшықет әлсіздігі дамиды және омыртқаның пішіні өзгереді. Пернетақтамен қарқынды жұмыс шынтақ буындарында, білектерде, білектерде, қолдарда және саусақтарда ауырсынуды тудырады. Мойынның ұюына, иық пен белдің ауырсынуына немесе аяқтың шаншуына шағымдар жиі кездеседі. Дегенмен, одан да ауыр аурулар бар. Ең жиі кездесетіні - карпальды туннель синдромы, онда компьютерде жиі және ұзақ уақыт жұмыс істеу салдарынан қолдың нервтері зақымдалады. Ең ауыр түрінде бұл синдром адамды еңбекке жарамсыз ететін шыдамсыз ауырсыну түрінде көрінеді.

1.4. Компьютерлік стресс синдромы ДК-нің тұрақты пайдаланушылары психологиялық күйзелістерге, орталық жүйке жүйесінің функционалдық бұзылыстарына, жүрек-қан тамырлары ауруларына жиі және көбірек ұшырайтыны туралы деректер бар. Зерттеу нәтижелері бойынша гормоналды өзгерістер мен адамның иммундық жағдайының бұзылу ықтималдығы туралы қорытынды жасауға болады. Осының аясында медициналық үйірмелер аурудың жаңа түрін – компьютерлік стресс синдромын анықтады. Аурудың белгілері әртүрлі және көп. Әдетте, бір симптомның болуы екіталай, өйткені адамның барлық функционалдық мүшелері бір-бірімен байланысты.

1. Физикалық дерт: ұйқышылдық, тұрақты шаршау; жұмыстан кейін бас ауруы; белдің, аяқтың ауыруы; шаншу, ұю сезімі, қолдың ауыруы; дененің жоғарғы бөлігінің бұлшық еттерінің ширығуы.

2. Көз аурулары: қатты ауыру сезімі, күйдіру, қышыну.

3. Көрнекі қабылдаудың бұзылуы: күндізгі уақытта ұлғаятын көрудің анық еместігі; қосарланған көрудің пайда болуы. 4. Зейіннің және өнімділіктің нашарлауы: зейін қиындықпен жетеді; жұмыс кезінде және одан кейін тітіркену; экрандағы жұмыс нүктесінің жоғалуы; теру қателері. Теріс әсер ету факторларын жою арқылы компьютерлік стресс синдромының ықтималдығын минимумға дейін төмендетуге болады деген пікір бар.

2. ЖҰМЫС ОРНЫН ҰЙЫМДАСТЫРУ ЖӘНЕ ҚАУІПСІЗДІК СТАНДАРТТАРЫ

Жан-жақты зерттеулерден кейін әртүрлі салалар мен мамандықтардың мамандары пайдаланушылардың денсаулығындағы ауытқулардың себебі компьютерлердің өздері емес, эргономика принциптерін қатаң сақтау жеткіліксіз деген қорытындыға келді. Ғалымдар компьютерлік технологиялардың пайда болуы мен белсенді қолданылуы денсаулықтың нашарлауының қосымша факторына айналмауы үшін алаңдайды. Ол үшін жұмыс орны гигиеналық қауіпсіздік талаптарына сай болуы қажет. 1-суретте адамның, машинаның және пайдаланушының қоршаған ортасының өзара әрекеттесу жүйесі көрсетілген.